30 năm Việt Nam gia nhập ASEAN: Từ hội nhập đến kiến tạo tương lai

Sau 30 năm gia nhập ASEAN (1995-2025), từ một thành viên mới, Việt Nam đã vươn lên trở thành một trong những quốc gia thành viên đi đầu, đóng vai trò tích cực trong nhiều lĩnh vực hợp tác của ASEAN, ngày càng bản lĩnh và chủ động hơn trong tiến trình hội nhập quốc tế và khu vực.

Những dấu ấn nổi bật của Việt Nam tại ASEAN

Ngày 28/7/1995, tại thủ đô Bandar Seri Begawan của Brunei, Quốc kỳ Việt Nam tung bay đánh dấu mốc son lịch sử khi Việt Nam chính thức trở thành thành viên thứ 7 của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), mở ra cánh cửa để Việt Nam hội nhập quốc tế sâu rộng.

Quốc kỳ Việt Nam tung bay trên bầu trời thủ đô Bandar Seri Begawan của Brunei trong lễ kết nạp năm 1995. Ảnh: TTXVN

Những ngày đầu gia nhập ASEAN, Việt Nam phải đối mặt với không ít thách thức từ sự khác biệt về thể chế, trình độ phát triển không đồng đều giữa các thành viên của khối. Tuy nhiên, với nỗ lực không ngừng nghỉ, Việt Nam đã nhanh chóng thích nghi, hòa nhập và dần trở thành một thành viên chủ động, tích cực và có trách nhiệm của ASEAN.

Thủ tướng Việt Nam Phan Văn Khải (giữa) và các nhà lãnh đạo ASEAN chụp ảnh chung tại Phiên bế mạc Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 6, diễn ra tại Hà Nội từ ngày 15-16/12/1998. Ảnh: TTXVN

Điều đó được minh chứng khi Việt Nam chủ trì thành công Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 6 (năm 1998) chỉ sau 3 năm gia nhập; thúc đẩy kết nạp các nước Lào, Myanmar và Campuchia vào ASEAN (năm 1999), hình thành một ASEAN gồm 10 nước thành viên; đảm nhận cương vị Chủ tịch Ủy ban thường trực ASEAN (nhiệm kỳ 2000 – 2001).

Năm 2010, Việt Nam tiếp tục ghi dấu ấn trên trường quốc tế khi lần thứ hai đảm nhiệm vai trò Chủ tịch ASEAN và tổ chức thành công Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 17. Trong vai trò Chủ tịch, Việt Nam đã chủ động thúc đẩy tiến trình liên kết khu vực, khởi xướng và định hình nhiều cơ chế quan trọng trong khuôn khổ ASEAN.

Trưởng đoàn các nước ASEAN dự Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 17, ngày 28/10/2010. Ảnh: TTXVN

Một trong những dấu ấn đáng chú ý của Việt Nam trong hoạt động của khối giai đoạn này là việc thành lập cơ chế Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN mở rộng (ADMM+) vào năm 2010. Cùng năm, Việt Nam cũng đóng vai trò thúc đẩy mở rộng các cơ chế hợp tác ASEAN+ và Hội nghị Cấp cao Đông Á (EAS), với sự tham gia lần đầu tiên của hai đối tác Nga và Mỹ.

Những nỗ lực này không chỉ góp phần nâng cao vị thế và vai trò trung tâm của ASEAN trong cấu trúc khu vực đang định hình, mà còn đem lại những lợi ích thiết thực cho Việt Nam trên nhiều phương diện – từ an ninh, chính trị đến vị thế quốc tế.

Đặc biệt, năm 2020 – khi cả khu vực và thế giới bị đại dịch Covid-19 hoành hành, Việt Nam một lần nữa khẳng định năng lực và bản lĩnh khi đảm nhiệm vai trò Chủ tịch ASEAN trong thời điểm khó khăn.

Việt Nam đã thể hiện rõ vai trò “dẫn dắt linh hoạt” khi kịp thời chuyển đổi hình thức họp từ trực tiếp sang trực tuyến, đảm bảo các hoạt động của ASEAN diễn ra liên tục, hiệu quả; tổ chức thành công một loạt hội nghị quan trọng như: Hội nghị cấp cao ASEAN 36 và ASEAN 37; Đại hội đồng Liên nghị viện ASEAN lần thứ 41 (AIPA 41), Hội nghị Hội nghị cấp cao đặc biệt ASEAN và ASEAN+3, Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN lần thứ 53…

Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng phát biểu tại Lễ khai mạc Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 37, ngày 12/11/2020. Ảnh: TTXVN

Tinh thần “gắn kết và chủ động thích ứng” của Việt Nam đã góp phần giúp ASEAN giữ vững sự đoàn kết, vượt qua thời điểm đầy biến động và thử thách do đại dịch gây ra. Nhiều sáng kiến, ưu tiên do Việt Nam đề xuất trong năm 2020 đã được ghi nhận và nhận được sự hưởng ứng mạnh mẽ của các nước thành viên trong khu vực.

Nổi bật là Kế hoạch Hành động của Hà Nội về Tăng cường hợp tác kinh tế ASEAN và Kết nối chuỗi cung ứng để ứng phó với đại dịch Covid-19; thành lập Quỹ ứng phó Covid-19; xây dựng Kho dự phòng vật tư y tế khẩn cấp của ASEAN; và đặc biệt là sự ra đời của Trung tâm ASEAN Ứng phó các Tình huống Y tế Khẩn cấp và Dịch bệnh Mới nổi (ACPHEED).

Thứ trưởng Ngoại giao Nguyễn Quốc Dũng trao tượng trưng hỗ trợ vật tư y tế của Chính phủ và nhân dân Việt Nam cho Chính phủ và nhân dân Lào, ngày 25/10/2021. Ảnh: TTXVN

Những sáng kiến này không chỉ góp phần giúp ASEAN kiểm soát hiệu quả diễn biến phức tạp của đại dịch, mà còn giúp giảm thiểu các tác động tiêu cực đến đời sống, kinh tế – xã hội của khu vực. Chuỗi cung ứng được duy trì, hợp tác trong việc phân phối vaccine được thúc đẩy và các nỗ lực phục hồi kinh tế được triển khai đồng bộ, góp phần giữ vững ổn định và nâng cao năng lực ứng phó khủng hoảng của ASEAN.

Về vấn đề Biển Đông, Việt Nam đã tích cực góp phần định hình lập trường chung của ASEAN, ủng hộ việc giải quyết tranh chấp một cách hòa bình, dựa trên luật pháp quốc tế, trong đó nổi bật là Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển năm 1982 (UNCLOS). Đồng thời, Việt Nam thúc đẩy mạnh mẽ chương trình nghị sự xây dựng Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC), góp phần tạo dựng môi trường hòa bình, ổn định và an toàn cho khu vực.

Việt Nam cũng luôn thể hiện tiếng nói kiên định trong việc duy trì nguyên tắc không can thiệp, tôn trọng chủ quyền các quốc gia, đồng thời giữ gìn sự đồng thuận của ASEAN và thúc đẩy hợp tác thực chất giữa các nước thành viên.

ASEAN là điểm khởi đầu, là tiền đề cho Việt Nam hội nhập khu vực và thế giới

Nhìn lại hành trình 30 năm kể từ khi gia nhập ASEAN, có thể thấy Việt Nam đang ngày càng khẳng định vị thế là một quốc gia hội nhập sâu rộng, năng động và có trách nhiệm trong cộng đồng quốc tế.

Tổng Bí thư Tô Lâm phát biểu tại Lễ kỷ niệm 30 năm Việt Nam gia nhập ASEAN, ngày 10/3/2025. Ảnh: TTXVN

Trong bài phát biểu tại Lễ kỷ niệm 30 năm Việt Nam gia nhập ASEAN trong khuôn khổ chuyến thăm cấp Nhà nước đến Indonesia và thăm chính thức Ban Thư ký ASEAN (ngày 10/3/2025), Tổng Bí thư Tô Lâm đã khẳng định: “Việt Nam tự hào với tiến trình hội nhập quốc tế được triển khai trong hơn 30 năm qua, mà trong đó ASEAN là điểm khởi đầu, là tiền đề cho Việt Nam hội nhập ngày càng sâu rộng vào khu vực và thế giới”.

Từ một quốc gia mới mở cửa, cho đến nay, Việt Nam đã có quan hệ ngoại giao với 194 quốc gia. Trong đó, có 3 nước duy trì quan hệ đặc biệt, 9 nước Đối tác chiến lược toàn diện, 10 nước Đối tác chiến lược và 13 nước Đối tác toàn diện. Danh sách này bao gồm toàn bộ các thành viên ASEAN và các đối tác then chốt của khu vực như Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ, Liên minh Châu Âu và Mỹ.

Thủ tướng Phạm Minh Chính và lãnh đạo các nước ASEAN, Timor-Leste tham dự Phiên toàn thể Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 46, ngày 26/5/2025. Ảnh: VGP

Việt Nam cũng là thành viên tích cực, có trách nhiệm của hơn 70 tổ chức, diễn đàn khu vực và quốc tế quan trọng như Liên Hợp Quốc, APEC, Diễn đàn hợp tác Á – Âu (ASEM), Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO)…

Mạng lưới các Hiệp định thương mại tự do (FTA) mà Việt Nam đã ký kết với hơn 60 quốc gia và vùng lãnh thổ đã tạo nền tảng vững chắc để kinh tế Việt Nam vươn ra toàn cầu. Việt Nam đã vươn lên trở thành một trong 40 nền kinh tế lớn nhất thế giới, đồng thời nằm trong nhóm 20 quốc gia hàng đầu về thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) cũng như về quy mô thương mại toàn cầu.

Sự hội nhập sâu rộng vào ASEAN đã giúp Việt Nam không chỉ phát triển kinh tế mà còn củng cố vai trò chiến lược trong khu vực. ASEAN hiện là đối tác thương mại lớn thứ 4 của Việt Nam và là thị trường nhập khẩu lớn thứ 3; đồng thời đóng vai trò cầu nối giữa Việt Nam và các nền kinh tế lớn như Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc và Ấn Độ.

Cùng viết tiếp những trang sử mới trong hành trình phát triển của ASEAN

Gần đây, thành công của Diễn đàn Tương lai ASEAN 2024 và 2025 tổ chức tại Hà Nội tiếp tục khẳng định vai trò dẫn dắt và tư duy chiến lược của Việt Nam trong việc định hình các thảo luận quan trọng về tương lai khu vực, hướng tới xây dựng Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2045.

Thủ tướng Phạm Minh Chính và Thủ tướng Lào Sonexay Siphandone cùng các đại biểu tham dự Diễn đàn Tương lai ASEAN 2024, ngày 23/4/2024. Ảnh: Đỗ Thảo – Mekong ASEAN

Trong bài phát biểu khai mạc Diễn đàn tương lai ASEAN 2025, Thủ tướng Phạm Minh Chính cho biết, ba thập kỷ đồng hành cùng ASEAN đã khẳng định tầm nhìn chiến lược đúng đắn của Việt Nam. Mượn câu tục ngữ Việt Nam “Một cây làm chẳng nên non, ba cây chụm lại nên hòn núi cao”, Thủ tướng cho rằng điều này càng đúng đắn trong bối cảnh hiện nay khi ASEAN và Việt Nam đang đứng trước khởi điểm lịch sử mới, cùng hướng tới những mục tiêu đầy khát vọng.

“Việt Nam tin tưởng mạnh mẽ vào sự đoàn kết, thống nhất, tinh thần hợp tác, vào sức sống và giá trị chiến lược của ASEAN. Chúng tôi cam kết là thành viên chủ động, tích cực và có trách nhiệm trong xây dựng Cộng đồng ASEAN đoàn kết, bao trùm và tự cường, cùng nhau hiện thực hóa Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2045 vì lợi ích của mọi người dân trong khu vực, cùng các nước thành viên, đối tác và bạn bè quốc tế viết tiếp những trang sử mới đầy tự hào trong hành trình phát triển của ASEAN,” Thủ tướng Phạm Minh Chính nhấn mạnh.

Thủ tướng Phạm Minh Chính và các đại biểu chụp ảnh lưu niệm sau phiên khai mạc Diễn đàn Tương lai ASEAN 2025, ngày 25/2/2025. Ảnh: Đỗ Thảo – Mekong ASEAN

Năm 2025 đánh dấu cột mốc ASEAN sắp hoàn tất Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2025 và bước sang giai đoạn phát triển mới, với trọng tâm là thực hiện Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2045, hướng tới một ASEAN tự cường, sáng tạo, năng động và lấy người dân làm trung tâm.

Trong bối cảnh ấy, Việt Nam tiếp tục xác định rõ ASEAN là một trụ cột quan trọng trong chính sách đối ngoại. Như Tổng Bí thư Tô Lâm đã khẳng định trong bài phát biểu tại lễ kỷ niệm 30 năm Việt Nam gia nhập ASEAN: “Ưu tiên đối ngoại của Việt Nam thời gian tới là nỗ lực cùng ASEAN tiếp tục xây dựng một cộng đồng vững mạnh, đoàn kết, đóng góp vào hòa bình, ổn định và phồn vinh ở khu vực”.

Tổng Bí thư đồng thời nhấn mạnh quyết tâm chung của Việt Nam và ASEAN khi bước vào một giai đoạn phát triển mới: “Việt Nam sẽ tiếp tục chung tay cùng các nước ASEAN hiện thực hóa sứ mệnh lịch sử của ASEAN, lan tỏa các câu chuyện thành công của ASEAN”.

Với tinh thần tích cực, chủ động và trách nhiệm, Việt Nam cam kết tiếp tục phối hợp chặt chẽ cùng các thành viên ASEAN, tăng cường liên kết và hợp tác, củng cố đoàn kết và thống nhất, đồng thời nâng cao vai trò trung tâm của ASEAN.